सफलताका लागि अहंको त्याग

आर. मानन्धर

सबै धर्मले अहङ्कारलाई आध्यात्मिक उन्नतिको बाधक मानेका छन! । व्यावसायिक सफलताका विज्ञहरूले भौतिक सफलताका लागि पनि अहङ्कारलाई उत्तिकै बाधकका रूपमा मानेका छन! । आफूलाई महत्व दिएर अरूको मन जित्न सकिादैन । अरूको मन जित्ने हो र अरूबाट काम लिने हो भने अरूलाई नै महत्व दिनुपर्छ । अहंभावले न अरूमाथि प्रभाव पार्न सकिन्छ न अरूलाई केही कुरा मनाउन नै सकिन्छ । धर्ममा भनेजस्तै अहंशून्यता वा अहंलाई चटक्कै त्याग गर्ने काम सजिलो नहुनसक्छ । दैनिक जीवनमा व्यवहारका लागि एडवार्ड दि बोनोले एउटा शब्द चयन गर्नुभएको छ - अहंको छुट्टी ९भनय जयष्मिबथ० । अर्थात! तपाईं अहंशून्य हुनसक्नुहुन्न भने विशेष अवस्थामा अहंलाई निश्चित समयको लागि छुट्टी दिनसकिन्छ । नाटकमा यसको प्रयोग हुन्छ । एक धनाध्य मानिसले पनि नाटक वा चलचित्रमा नोकर वा भिखारीको जीवन्त अभिनय गर्नसक्छ । त्यसै गरी गरिब मानिसले पनि नाटकमा करोडपतिको अभिनय गर्नसक्छ । ती अभिनयमा उनीहरूले आˆनो अहंलाई पात्रको आवश्यकता अनुसार त्याग गर्नसके मात्रै उनीहरूले सफलता हासिल गर्नसक्छन! । त्यसै गरी जीवनमा अहङ्कारलाई जति कम प्रवेश दिइयो, त्यति नै बढी सफल हुने हो । अहङ्कार त्याग नगर्दा निम्नलिखित बेफाइदाहरू हुन्छन! ः v साथीहरू कम बन्छन! । भएका साथीहरूले पनि तपाईंलाई मनपराउने छैनन! । v नातेदारहरूसाग सम्बन्ध राम्रो हुनसक्दैन । v परिवारभित्रै पनि तपाईं पि्रय बन्नसक्नुहुन्न । v व्यवसायमा सफल हुन गाह्रो पर्छ । त्यसैले तपाईं साथीहरू बनाउन चाहनुहुन्छ, नातेदार र परिवारका सदस्यबीच पि्रय बन्न चाहनुहुन्छ र व्यवसायमा सफल बन्न चाहनुहुन्छ भने अहङ्कारलाई ब्दिा दिनु आवश्यक छ । अहङ्काररहित व्यवहार भनेको तपाईंले आफूले चाहेको व्यवहारभन्दा अरूले चाहेको व्यवहार गर्नु हो । मानिसहरू केमा सबैभन्दा बढी रुचि राख्छन! ? यसको उत्तर बुझेर व्यवहार गर्नसकियो भने तपाईं अरूको मन जित्नसक्नुहुन्छ । मानिसहरू सबैभन्दा बढी आफैामा रुचि राख्छन! । सबै मानिसजस्तै तपाईं पनि आफैामा बढी रुचि राख्नुहुन्छ । अर्थात! तपाईं आˆनै कुरा गर्न मनपराउनहुन्छ । अरू मानिस पनि आफैामा रुचि राख्छन! । उनीहरू तपाईंप्रति रुचि राख्दैनन! । त्यसैले तपाईं आˆनै मात्र कुरा गर्नुहुन्छ भने तपाईं कुरा गरिरहनुभएको व्यक्तिले तपाईंको कुरा पक्कै पनि मन पराउने छैन । उनलाई आˆनो कुरा गर्न दिनुहोस!, उनको कुरामा रुचि राख्नुहोस!, उनलाई मनपर्ने विषयमा कुरा गर्नुहोस!, उनले तपाईंलाई मनपराउनेछ । अहंको त्याग तपाईंको बोलीमा देखिनुपर्छ । बोलीमा अहं झल्किने शब्द हुन! - 'म', 'मेरो', 'मलाई' । यी शब्दले तपाईं आफैामा रुचि राख्नुहुन्छ भन्ने कुरा जनाउाछ । 'म', 'मेरो', 'मलाई' शब्दको ठाउामा 'तपाईं' शब्द बढी प्रयोग गर्नुहोस! । कुरा गर्दा आफूलाई भन्दा बढी अरूलाई महìव दिनुहोस! । अरूको कुरा रुचिपूर्वक सुन्नुहोस! । रुचिपूर्वक सुन्नु भनेको उनको प्रत्येक शब्दलाई सुन्नु हो । केवल कानले होइन, तपाईंको सम्पूर्ण शरीरले उनको कुरा सुनिरहेको होस! । यसको अर्थ हो तपाईंको हेराइ, बसाइ र हाउभाउले समेत उनको कुरामा रुचि लिएको झल्कियोस! । तपाईंको हेराइ बेलाबेलामा बोलिरहेको मानिसभन्दा अन्यत्र जान्छ भने उनलाई तपाईंसाग कुरा गर्नमा मजा लाग्ने छैन । अरूले बोल्दै गर्दा बीचैमा आफूले बोल्न नथाल्नुहोस! । अरूले रुचिपूर्वक बोल्दै गरेको विषय अनायाश नबल्दनुहोस! । तपाईंले बोलिरहादा कसैले यस्तो गर्‍यो भनेे सायद तपाईंलाई पनि मन नपर्ला । आफूले भन्नुपर्ने कुरा छोटोमा तर स्पष्टसित भन्नुहोस! । तपाईंको कुरा लामो होइन, वजनदार हुनु आवश्यक छ । आफूले बोल्न सक्याएर अरूलाई बोल्ने मौका दिनुहोस! । धेरै मानिस आफैा मात्र बोलिरहन चाहन्छन! । आफू मात्र बोलिरहनु पनि अहंपनकै फल हो । यसले तपाईंको महìव बढेको जस्तो तपाईंलाई लाग्ला तर अनावश्यक रूपमा लामो बोलिरहनाले तपाईंको महìव घट!छ मात्र । प्रश्न गर्नुहोस! तर अरूले बोलिरहेको कुरालाई चुनौती दिने खालको होइन । उनको कुरालाई अझ राम्रोसित स्पष्ट पार्न मद्दत गर्ने खालका प्रश्न गर्नुहोस! । यसले तपाईंसित कुरा गरिरहेका व्यक्तिले उनको कुरालाई महìव दिएको बुझ!छ । चुनौती दिने खालका प्रश्न गर्नुपर्ने अवस्था पनि आउनसक्छ तर सुरुमा त्यस्ता प्रश्नले विवाद मात्र जन्माउाछ । एकभन्दा बढी व्यक्तिसित हुनुहुन्छ भने सबैलाई बराबर महìव दिनुहोस! । कोही तपाईंको नजिकको भए पनि एक जनालाई मात्र बढी ध्यान दिने खालको व्यवहार नगर्नुहोस! । सबैलाई बराबर महìव दिएर कुरा गर्दा तपाईं सबैको पि्रय हुनसक्नुहुनेछ । अरूसित सहमत हुनुहोस! । तपाईं पनि आफूसाग सहमत हुने मानिस नै मन पराउनुहुन्छ । अरू पनि त्यस्तै मानिस मनपराउाछन! । तपाईं आफूलाई धेरै मानिसले मन पराएको हेर्न चाहनुहुन्छ भने धेरैभन्दा धेरैसित सहमत हुन सिक्नुहोस! । वास्तवमा हामी अरूसित असहमत छौा भनेर देखाउन चाहनु पनि अहङ्कारकै खेल हो । हामीले खोजेमा अरूका धेरै कुरामा सहमत हुनसक्ने बुादा फेला पर्छन! तर हाम्रो अहङ्कारले अरूको कुरामा असहमतिका बुादा मात्र खोज्छ । अरूसित सहमति जनाउनसक्ने बुादामा आफू सहमत छु भन्ने कुरा अरूलाई स्पष्ट रूपमा जनाउनुहोस! । उदारहणका लागि तपाईं भन्नसक्नुहुन्छ - 'तपाईंको यो कुरा मलाई ठीक लाग्यो' वा 'म तपाईंको यस कुरामा पूर्ण रूपमा सहमत छु' । असहमति जनाउनैपर्ने कुरा भएमा मात्र असहमति जनाउनुहोस! । सबै असहमत कुरा तोकिरहनुपर्ने हुादैन । सीधै असहमत जनाउनुभन्दा असहमत कुरामा प्रश्न गर्नुहोस! । यहाा तपाईं चुनौती दिने खालको प्रश्न गर्नसक्नुहुन्छ । तपाईंको प्रश्न चुनौतीपूर्ण भए पनि तपाईंको आवाज र हाउभाउ चुनौती दिने खालको वा होच्याउने वा आक्रामक खालको नहोस! । असहमत भएको कुरालाई चुनौती दिने हो, व्यक्तिलाई होइन । व्यर्थको विवादमा नफस्नुहोस! । अरू तपाईंसाग विवादमा अल्झन चाहेमा पनि तपाईं नअझल्नुहोस! । विवाद सिर्जना गर्न खोज्ने अहङ्कारले हो । विवाद गर्न पाउादा अहङ्कारलाई तुष्टि मिल्छ । तपाईंले विवाद गर्ने उत्सुकता नदेखाएमा विवाद गर्नखोज्ने व्यक्ति आफैा ठण्डा हुन्छ । तपाईंलाई अनिच्छा भए पनि उनले विवाद उकासिरहेमा ऊ आफैा मूर्ख झैा देखिनेछ । अरूका राम्रो कुराको प्रशंसा गर्न सिक्नुहोस! । प्रशंसा गर्नु एउटा ठूलो सीप हो । हामी अरूको खोट छिट्टै निकाल्छौा र आलोचना गर्न तम्सिहाल्छौा तर राम्रो कुराको हतपति प्रशंसा गर्दैनौा । प्रशंसा गर्दा मनभित्रैबाट प्रशंसा गर्नुहोस! । यसमा कृत्रिमता देखिनु हुादैन । अरूबाट आˆनो प्रशंसाको अपेक्षा नगर्नुहोस! । मानिसको एउटा कमजोरी छ - अरूबाट आˆनो 'स्वीकृति' खोज्नु । अरूबाट प्रशंसा नपाउादा हामीलाई आफू 'अस्वीकृत' भएको हो कि भन्ने लाग्छ र नमीठो अनुभव गर्छौा । अरूबाट प्रशंसा पाउादा मात्र हामी आˆनो महìव भएको अनुभव गछौर्ैा । यो हाम्रो कमजोरी हो । अरूबाट स्वीकृत भएपछि मात्र आˆनो महìव बुझ!ने भनेको अरूको दास बन्नु हो । हामी अरूबाट होइन आफैाबाट स्वीकृत हुन जरुरी छ । यसलाई आत्मस्वीकृति ९कभाि-बअअभउतबलअभ० भनिन्छ । आत्मस्वीकृति अहङ्कार होइन । यो घमण्ड पनि होइन । त्यसैले यो आˆनो मनमा राख्ने कुरा हो, अरूलाई भन्दै हिाड!ने कुरा होइन । आत्मस्वीकृति भएको मानिसले नै अरूको सही सम्मान र प्रशंसा गर्नसक्दछ । केही गरी अरूले प्रशंसा गरेमा त्यसलाई विनम्रतापूर्वक स्वीकार्नुहोस! । प्रशंसाका लागि धन्यवाद दिनुहोस! । प्रशंसा पाएा भन्दैमा दङ्ग पनि नपर्नुहोस!, यो पनि अहङ्कार हुनेछ । अन्तिम तर एउटा महìवपूर्ण कुरा-आˆनो गल्ती भएमा त्यसलाई तत्काल स्वीकार्नुहोस! । आˆनो गल्ती स्वीकार्दा तपाईंलाई अरूले नराम्रो मान्ने छैन, बरु मन पराउनेछ । यसले तपाईंमा अहंभावना छैन भन्ने पुष्टि गर्छ । गल्ती स्वीकार्दा हीनभावना भने नल्याउनुहोस! । तपाईंको केही काम गल्ती भएको हो, तपाईं नै गलत भएको होइन । लेखक मनोविमर्शकर्ता र सफलता विषयक तालिमकर्ता हुनुहुन्छ ।